مۇنبەر باشبېتى
by بۇ ئازگاللارنىڭ كۆپىچىسى ئىنسانىيەتنىڭ يەنى ئەمگەكچى خەلقنىڭ مەھسۇلى،تۆۋەندىكى رەسىملەرگە قاراڭ:
روسىيىنىڭ شەرقى سىبىرىيە رايونىدىكى بۇ ئازگال-دۇنيا بويىچە ئەڭ چوڭقۇر ئازگال دەپ نام ئالغان بولۇپ، ئۇنىڭ چوڭقۇرلىقى525مېتىر، ئاغزىنىڭ دىئامېتىرى 1200مېتىر كېلىدۇ. بۇ ئازگال بەك چوڭقۇر بولغانلىقتىن ئۇنىڭ ئۈستىدە خۇددى دېڭىزدىكى قاينامدەك ھاۋا ئېقىمىدىن قاينام ھاسىل بولۇپ تۇرىدۇ، بۇنىڭ ئۈستىدىن تىك ئۇچار ئايرۇپىلانلارنىڭ ئۇچۇپ ئۆتىشى چەكلەنگەن بولۇپ "سۈمۈرۈپ"ئېلىپ كىرىپ كېتىش ئېھتىماللىقى چوڭ. بۇ ئازگالنىڭ ئىچكى دىۋارىغا قارىسىڭىز بۇرمىسىمان شەكىلدىكى يول بولۇپ ئېگىزدىن قارىسىڭىز بۇ ئازگالنىڭ ئۆزى خۇددى بىر قاينامغا ئوخشايدۇ. مۇشۇ يول بىلەن بىر ماشىنىنىڭ بۇ ئازگالغا چۈشۈپ قايتىپ چىقىش ئۈچۈن 2 سائەت ۋاقىت كېتىدۇ.
بۇ ئازگال دۇنياغا مەشھۇر بولغان جەنوبى ئافرىقىدىكى ئالماس كانىدا بولۇپ، بۇ ئازگال 1870-يىلى ئېچىلىشقا باشلىغان1914-يىلى تاقىۋېتىلىشكىچە بولغان ئارلىقتا 3 توننىغا يېقىن ئالماس مۇشۇ ئازگالدىن قېزىلىپ پىششىقلاپ ئىشلەنگەن. ئۇنىڭ چوڭقۇرلىقى 1097مېتىر، ئاغزىنىڭ دىئامېتىرى 500مېتىر ، ھازىر بۇ جاي نۇرغۇن ساياھەتچىلەرنى جەلپ قىلىدىغان ساياھەت ئورنى بولۇپ قالدى.
بۇ ئازگال كان ئېچىش سەۋەبىدىن بولغان ئەمەس بەلكى بىر خىل سۇ ئىنشائات تۈگۈنى بولۇپ ئورنى كالفورنىيە شىتاتىنىڭ شىمالىدا، بۇ "ئازگال"نىڭ رولى سۇ ئامبىرىنىڭ سۇ ساقلاش سىغىمى ئەڭ يوقۇرى چەككە يەتكەندە ئارتۇق سۇنى مۇشۇ "ئازگال" ئارقىلىق سىرتقا چىقىرىۋېتىش بولۇپ ، بۇ "ئازگال" پۈتۈنلەي ئوچۇق ھالەتتە چىقىپ كېتىدىغان سۇ مىقدارى سىكونتىغا 1370 مېتىركۇپقا يېتىدىكەن. 
دۇنيادىكى ئەڭ چوڭ ئۈستى ئوچۇق مىس كېىنىدىن شەكىللەنگەن بۇ ئازگال ئامرىكىد بولۇپ ئۇنىڭدىن چىققان مىس زاپىسى پۈتۈن ئامرىكا بويىچە ئومومى مىس زاپىسىنىڭ ئۈچتىن بىر قىسمىنى ئىگەللىگەن. ئاڭلاشلارغا قارىغاندا بۇ ئازگالنىڭ ئورنى ئەسلى بىر تاغ ئىكەندۇق، كىشىلەرنىڭ 100يىلغا يېقىن ۋاقىت ئىچىدە توختاۋسىز ئېچىشىدىن بۈگۈنكىدەك چوڭقۇرلىقى نەچچە مىڭ مېتىر ،ئاغزىنىڭ دىئامېتىرى 3300مېتىر بولغان چوڭقۇر ئازگالنى شەكىللەندۈرگەن. 
دېڭىز ئاستىدىكى بۇ چوڭقۇر ئازگالنى دېڭىز يۈزىدە تۇرۇپمۇ كۆرگىلى بولىدۇ، ئۇنىڭ يۇمۇلاقلىقى چەمبەرگە يېقىنلىشىدۇ بەك چىرايلىق ، چوڭقۇرلىقى145مېتىر، بۇ ھازىر ساياھەت ئورنى بولۇپ قالدى. 
كانادادىكى بۇ كان قۇدۇقىنىڭ ئىگەللگەن كۆلىمى ئىنتايىن چوڭ بولۇپ،ھەتتا ئۇنىڭ بىر ئايرۇپىلان ئۇچۇش يولىمۇ بار. 
بۇ ئازگال يوقارقىلارغا ئاخشىمايدۇ، گىۋاردىمالادىكى بۇ ئازگال يەر ئاستى سۇ يولىنىڭ ئولتۇرۇشۇپ كېتىشىدىن شەكىللەنگەن بولۇپ ۋەقە بولغان ۋاقىتتا ئون نەچچە ئائىلىلىكنى ھەم 3 كىشىنى تىرىك يۇتۇپ كەتكەن.
دۇنيادىكى ئەڭ چوڭ ئۈستى ئوچۇق مىس كېىنىدىن شەكىللەنگەن بۇ ئازگال ئامرىكىد بولۇپ ئۇنىڭدىن چىققان مىس زاپىسى پۈتۈن ئامرىكا بويىچە ئومومى مىس زاپىسىنىڭ ئۈچتىن بىر قىسمىنى ئىگەللىگەن. ئاڭلاشلارغا قارىغاندا بۇ ئازگالنىڭ ئورنى ئەسلى بىر تاغ ئىكەندۇق، كىشىلەرنىڭ 100يىلغا يېقىن ۋاقىت ئىچىدە توختاۋسىز ئېچىشىدىن بۈگۈنكىدەك چوڭقۇرلىقى نەچچە مىڭ مېتىر ،ئاغزىنىڭ دىئامېتىرى 3300مېتىر بولغان چوڭقۇر ئازگالنى شەكىللەندۈرگەن. دېڭىز ئاستىدىكى بۇ چوڭقۇر ئازگالنى دېڭىز يۈزىدە تۇرۇپمۇ كۆرگىلى بولىدۇ، ئۇنىڭ يۇمۇلاقلىقى چەمبەرگە يېقىنلىشىدۇ بەك چىرايلىق ، چوڭقۇرلىقى145مېتىر، بۇ ھازىر ساياھەت ئورنى بولۇپ قالدى. كانادادىكى بۇ كان قۇدۇقىنىڭ ئىگەللگەن كۆلىمى ئىنتايىن چوڭ بولۇپ،ھەتتا ئۇنىڭ بىر ئايرۇپىلان ئۇچۇش يولىمۇ بار. بۇ ئازگال يوقارقىلارغا ئاخشىمايدۇ، گىۋاردىمالادىكى بۇ ئازگال يەر ئاستى سۇ يولىنىڭ ئولتۇرۇشۇپ كېتىشىدىن شەكىللەنگەن بولۇپ ۋەقە بولغان ۋاقىتتا ئون نەچچە ئائىلىلىكنى ھەم 3 كىشىنى تىرىك يۇتۇپ كەتكەن.
